Aşı, hastalığa karşı bağışıklık sağlamak amacı ile vücuda verilen, zayıflatılmış hastalık virüsü, hastalık etmeninin parçaları ya da salgıları ile oluşturulan bir çözeltidir.
Aşıların Bileşimi
Aşı; bakteri, virüs gibi hastalık etkeni mikroorganizmalardan ya da bunların üretmiş olduğu zehirlerden yapılmaktadır. Yan etkilerin olmaması için öncelikle gerekli işlemlerden geçmektedir fakat vücutta antikor üretmesine tamamen engel değildir.
Canlı (Aktif) Aşılar
Canlı aşılar, virüslerin doğal ya da suni tarzda attenüasyonları sonunda elde edilen canlı virüslerden hazırlanmaktadır. Bu aşılar vücuda verildikleri anda, ürer, yayılır ve immun sistemi (lenfoid ve miyeloid hücreleri) uyarırlar. Bu uyarımın, derecesi, vücuda giren virüsün, antijenik yapısına, virulensine, miktarına, giriş yoluna ve konakçının bağışıklık durumuna, yaşına, cinsine ve duyarlılığına göre değişebilir. Canlı aşıların bazı avantajlı yönler ve dezavantajları bulunmaktadır. Daha iyi bir uyarım yapmaları, çeşitli yollardan (derialtı, peroral, kas içi, sprey, içme suyu, burun-göz damlası, vs.) vücuda verilebilmesi ve hazırlanışının kolay olması avantajları arasındadır. Ayrıca bağışıklığı uzun süreli olabilmektedir. Tekrar virulens kazanabilmesi, aşı kombinasyonlarının olmaması, etrafa bulaşıp yayılmaası dezavantajları arasındadır. Ayrıca immun yetmezliği olanlarda ve immunsupresif ilaç alanlarda infeksiyon oluşturabilirler, virüs konsantrasyonu gerekebilir. Başlıca canlı aşılar; Çiçek aşısı, Sığır vebası, Polio aşısı (sabin), At vebası, Kabakulak, Kızamık, Kızamıkcık, Sarı humma, Gumboro, vs.
Ölü (İnaktif) Aşılar
Ölü (inaktif) aşılar virulensi yüksek suşların çeşitli yöntemlerle (fiziksel ve kimyasal) inaktive edilmesi sonucunda hazırlanmaktadır. İnaktivasyonda kullanılan inaktivanlar virüslerin antijenik yapılarına zarar vererek ya da değiştirerek, vücutta oluşturduğu yanıtta farklılık meydana getirebilir ve virulent suşlara karşı koruma gücünde azalma yaratabilmektedir. İnaktif aşının da bazı avantajlı ve dezavantajlı yanları bulunmaktadır. Ölü aşının avantajları: Kontaminasyonlardan etkilenmez, aşı kombinasyonları mümkündür, infeksiyon oluşturmaz, etrafa bulaşmaz ve yayılmaz, her canlıya istenilen miktarda aşı materyali verilebilir. Ölü aşının dezavantajları ise: Bağışıklık kısa sürelidir ve lokal reaksiyonlara yol açabilmektedir. Başlıca inaktif aşılar; Influenza A ve B, Kuduz, Hepatitis B vs. Ayrıca aynı aşının hem aktif hem de inaktif hazırlanmış formları bulunmaktadır.
Aşıların Mekanizması
Aşılar insan vücuduna girdikten sonra 2-3 hafta içerisinde bağışıklığı kuvvetlendirir ve bağışıklığı yıllarca sürmektedir. Ölü aşılar vücutta antikor üretmektediler ve hastalık belirtilerine rastlanmamaktadır. Tam bağışıklığı sağlamak adına, ölü aşının birkaç defa yapılması gerekir. Ölü aşının ömrü çok uzun değildir. Bebeklere ilk aşı 2 aylıkken yapılır. Anne sütüne bağlı çocukların, bağışıklık sistemi çok gelişmediği için aşının tutulması daha zordur. Bu nedenle en etkili sonuçlar ergenlik ve çocukluk döneminde olunan aşılardan alınmaktadır.
Aşıların Yan Etkileri
Bebeğin bünyesie ve çeşitli sebeplere bağlı olarakyan etkilerde bazı değişiklikler ortaya çıkabilmektedir. Canlı aşı yapılmasından sonra hafif bir şekilde atlatılır. Kızamık aşısının ardından hafif ateş ve döküntü olabilir. Aşı ağır ve hafif komplikasyon olarak ikiye ayrılır. Ağır komplikasyon nadir görülen bir durumdur. Çırpınma nöbetleri ve ender olarak da beyin iltihabı görülür. Çocuklarda boğmaca, kızamık, çiçek aşılarından sonra görülür. Hafif komplikasyon da ise deride yol açtığı belirtilerdir. Aşı olan bölgede lenf bezlerinde şişkinlik oluşur.
Bebeklere Neden Aşı Yapılır?
Aşılar genellikle bulaşıcı hastalıkları önlemek amacı ile yapılmaktadır. Aşılar günlük hayatta ölümcül hastaları bile önleyen bakteri, virüs gibi enfeksiyon etkenlere karşı bir panzehirdir. Aşılar; zayıflatılmış hastalık virüsü, hastalık etken parçaları, çeşitli zehirli maddelerinden oluşmaktadır. Vücut aşıyı aldığı zaman antikor üreterek bağışıklık sistemi oluşmaktadır. Aşı ile önceden oluşan antikorlar, karşısına gelen maddelere karşı savaşarak vücudu hastalıklara karşı korumaya hazır hale gelir. Bu nedenle bebeklerede bazı aşıların uygulanması gerekmektedir.
Bebeklere Hangi Aşılar Uygulanır?
Bebeklere doğumdan sonra bir takım aşılar yapılmaktadır. Bu aşılar; verem (BCG) aşısı, karma aşı (DBT) çocuk felsi (polio) aşısı, kızamık-kızamıkçık-kabakulak aşıları, hepatit A aşısı, hepatit B aşısı, hemofilus influenza B aşısı, grip aşısı ve su çiçei aşısı.
Bebeklere Aşı Ne Zaman Yapılır?
Bebeklere doğduğu anda itibaren aşılar yapılmaya başlanır. Bebeklerin doğduğu anda, ilk ayın sonunda, ikinci ayın sonunda ve bu gibi periyodik zamanlarda bazı aşılar yapılmaktadır.
Hastaneden Çıkmadan Yapılan Aşı
Hepatit B1 aşısı:
“Hepatit B aşısı”, yenidoğan bebeğin ilk aşısıdır ve bebek doğar doğmaz ilk dozu hastanede yapılır. Ancak bebek evde doğmuşsa ya da herhangi bir nedenle ilk aşısı yapılmamışsa, bebeğin taburcu olduktan sonraki ilk doktor muayenesinde, mutlaka “hepatit B aşısı” yapılmalıdır. Doğduğu anda 2000 gr’ ın altında ağırlığa sahip prematüre bebeklerde, aşı biraz daha geç yapılabilmektedir.
K Vitamini:
Bebeklerde K vitamini yetersizliği ilk iki ay içerisinde göbek bağı yerindeki basit kanamayla ortaya çıkabilir. Böyle bir eksikliğin ortaya çıkma durumunda eksikliği gidermek amacı ile doğumdan sonra tüm bebeklere üst bacak kası içine K vitamini yapılır. Ağızdan K vitamini içirmek de önerilmemektedir.
1. Ayın Sonunda Yapılan Aşı
Hepatit B2 aşısı:
Hepatit B ağır karaciğer enfeksiyonu yapan bir virüstür. Her yaşta hastalığa neden olabilir. Ancak bebeklerde ve çocuklarda daha ciddi sorunlar yaratır. Çocukluk çağında geçirilen hepatit B enfeksiyonu önemli oranda kronik karaciğer yetersizliğine yol açmaktadır bu nedenle çocukların hepatit B2 aşısı olması şarttır.
Aşının yan etkileri:
Genellikle Hepatit B aşısı sonrası ciddi bir sorun görülmemektedir. Buna rağmen bazen aşının yapıldığı yerde hafif şişme, kızarıklık ve hassasiyet gözlenebilmektedir. Bazen de aşıya bağlı hafif huzursuzluk olabilir. Bu yan etkiler çok hafiftir ve 3 gün içerisinde tamamen kaybolmaktadır.
2. Ayın Sonunda Yapılan Aşılar
BCG – (Verem) sol omuza deri içine yapılır
KPA 1 – (Pnömokok) Bacağa kas içine enjekte edilir
DaBT – İPA – HİB 1- (BEŞLİ KARMA AŞI) Bacağa kas içine enjekte edilir
ROTAVİRÜS 1 – İlk dozu ağızdan verilir.
Beşli KARMA AŞI:
Difteri, Tetanoz, Asellüler Boğmaca, Polio (Çoçuk felci Hemofiluz İnluenza tip B)
Aşı Sonrası Bakım:
Çocukların üçte birinde karma aşıdan sonra iki-üç gün sürebilen ateş gözlenir. Bacağında, aşının yapıldığı yerde kırmızılık veya şişlik gelişirse birkaç günde kendiliğinden kaybolur. Günde dört kez onar dakika süre ile soğuk kompres uygulayabilirsiniz. Aşıya bağlı huzursuzluk ve ateş üç günden uzun sürerse doktorunuza mutlaka danışınız.
4. Ay Aşıları
KPA 2 – (Pnömokok) Bacağa kas içine enjekte edilir
DaBT – İPA – HİB 2- (BEŞLİ KARMA AŞI) Bacağa kas içine enjekte edilir
ROTAVİRÜS 2 – Ağızdan verilir
Aşı Sonrası Bakım:
DaBT aşısı ateş ve huzursuzluk yaparsa doktorunuzun önerdiği ateş düşürücüyü verebilirsiniz. Genellikle aşıdan iki-dört saat sonra, ateş yükselir. Ateş bazen iki-üç gün de sürebilmektedir.
6. Ay Aşıları
Hep B3 (Hepatit B)
KPA 3 – (Pnömokok) Bacağa kas içine enjekte edilir
DaBT – İPA – HİB 3- (BEŞLİ KARMA AŞI) Bacağa kas içine enjekte edilir
OPA 1 – Oral Polio Aşısı
Aşı Sonrası Bakım:
Ateş ve aşı yerinde şişlik gibi yan etkiler daha önceki aşılarda görülmemiş bile olsa tekrarlanan dozlarda daha çok yan etki gelişme olasılığı bulunmaktadır. Daha önceki aşılarda aşırı ateş ve huzursuzluk oluşmuşsa, doktorunuzun önerdiği ateş düşürücüyü bebeğinize verebilirsiniz. Ateş aşıdan hemen sonra yükselebileceği gibi ertesi gün de yükselebilmektedir. Aşıya bağlı huzursuzluk ve ateş üç günden uzun sürerse mutlaka doktorunuza danışmalısınız.
9. Ay Aşısı
Meningokok Aşısı-1 ilk doz dokuzuncu ayda bacak kası içine yapılır.
Aşı programlarına sonradan eklenen menenjit aşısı, meningokok aşısıdır. Meningokok hastalığı, 2 – 18 yaş arasında görülen bakteriyel menenjitlerin en önemli etkenidir. Menenjit beyin ve omuriliği saran zarların enfeksiyonudur. Bu nedenden dolayı önemli bir aşıdır.
12. Ay Aşıları
KKK_1 (Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak aşısı)
KPA-4 – (Pnömokok) Bacağa kas içine enjekte edilir.
Su Çiçeği-1 (Varicella) Aşı üst kola deri altına enjekte edilir.
Meningokok Aşısı– 2 ikinci doz
Aşı sonrası bakım:
Suçiçeği aşısı nadiren de olsa ateş ve vücutta döküntü yapabilir. Endişe edilecek bir durum değildir.